Η Κοινωνία των Πολιτών και ο Ενεργός Πολίτης

Η έννοια του «πολίτη», και κατ’ επέκταση του «ενεργού πολίτη», γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα στο πλαίσιο της «πόλεως». Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο πολίτης, «δι’ απλώς ουδέν των άλλων ορίζεται ή τω μετέχειν κρίσεως και  αρχής», και αχρείος πολίτης, δηλαδή άχρηστος πολίτης, ήταν αυτός που δεν είχε συμμετοχή στα κοινά. Στον αντίποδα της αριστοτελικής παράδοσης η νεώτερη φιλελεύθερη πολιτική παράδοση θέτει στο επίκεντρο τις ελευθερίες και τα δικαιώματα του ατόμου, ενώ στην κοινωνία της παγκοσμιοποίησης η ιδιότητα του πολίτη αποκτά μια οικουμενική διάσταση. Στο πλαίσιο μιας κοινωνίας με υπερεθνικά χαρακτηριστικά, η έννοια του πολίτη συνδέεται με νέες ‘κρίσιμες’ έννοιες όπως είναι η μετα-εθνική πολιτειότητα (post-national citizenship), η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση, (european governance), η παγκόσμια κοινωνία των πολιτών, (global civil society)  και ο κοσμοπολιτισμός (cosmopolitanism).

Η  «κοινωνία των πολιτών» είναι ένας όρος που έχει εισβάλλει στο λεξιλόγιό μας κατά την τελευταία δεκαετία. Η συνειδητοποίηση ότι η πολιτική δεν μπορεί να εξαντλείται σε αυτό που ονομάζεται «επίσημη πολιτική», ότι ο πολίτης δεν αρκείται πλέον στον ρόλο του ψηφοφόρου μια φορά την τετραετία, ότι η δημοκρατία δεν εξαντλείται στις προβλέψεις και τα παιχνίδια των δημοσκοπηκών εταιρειών αλλά είναι ένα καθημερινό βίωμα, οδήγησε στην δημιουργία ομάδων και οργανωμένων συνόλων που επηρεάζουν και διαμορφώνουν την κοινή γνώμη. Τα οργανωμένα αυτά σύνολα ονομάστηκαν από τον Γκράμσι «κοινωνία των πολιτών».  Η κοινωνία των πολιτών στο επίπεδο των ατόμων αποτελείται μόνο από αυτούς που χαρακτηρίζονται ενεργοί πολίτες. Σύμφωνα με τον Τζον Στιούαρτ Μιλ οι πολίτες διακρίνονται σε ενεργούς και παθητικούς. Οι κυβερνώντες συνήθως προτιμούν τους δεύτερους αφού είναι πολύ πιο εύκολο να εξουσιάζεις υπάκουους υπηκόους ή αδιάφορους. Η δημοκρατία όμως, για να είναι ολοκληρωμένη και ευεργετική για τους πολίτες και την κοινωνία, έχει ανάγκη τους την πρώτη κατηγορία.

Ο όρος κοινωνία των πολιτών χρησιμοποιείται ευρέως στις πολιτικές και

κοινωνικές επιστήμες προκαλώντας μία σύγχυση για το τι είναι τελικά η κοινωνία

των πολιτών. O σημερινός ακαδημαϊκός διάλογος για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

της κοινωνίας των πολιτών συνοδεύεται συνήθως από την προσπάθεια

προσδιορισμού του πολιτικού στίγματος της κοινωνίας των πολιτών.

 Είναι η κοινωνία των πολιτών ένας χώρος όπου διασφαλίζεται η αυτονομία έναντι τουκράτους και της αγοράς και αναπτύσσονται μορφές ριζοσπαστικής δημοκρατίας ή είναι αντίθετα η κοινωνία των πολιτών ένα «μοντέλο» το οποίο προωθείται από τα κράτη-έθνη και του διεθνείς οργανισμούς στα πλαίσια της νεοφιλελεύθερης πολιτικής;

Η σκέψη του Γκράμσι είναι καθοριστική για να μπορέσουμε να καταλάβουμε

τις αντιφατικές ερμηνείες της κοινωνίας των πολιτών καθώς και την ανάδειξη της

έννοιας της κοινωνίας των πολιτών σε κεντρικό στοιχείο της σημερινής ακαδημαϊκής αντιπαράθεσης. Ο Γκράμσι, όπως είναι γνωστό, προσδιορίζει δύο επίπεδα στο εποικοδόμημα κάθε κοινωνικού σχηματισμού: 1) την «πολιτική κοινωνία», δηλαδή το κράτος και το νομοθετικό καθεστώς και 2) την «κοινωνία των πολιτών», δηλαδή το σύνολο των οργανισμών που καλούνται ιδιωτικοί. Το κράτος ασκεί την άμεση κυριαρχία, μέσω της βίας και του καταναγκασμού, ενώ στην κοινωνία των πολιτών ασκείται η «ιδεολογική ηγεμονία» μέσω της συναίνεσης και της πειθούς.

Είναι εμφανές ότι η σημασία που αποδίδει μία κοινωνία στην έννοια των ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων σε μεγάλο βαθμό προσδιορίζει το επίπεδο της δημοκρατίας και το ρόλο που το κράτος επιτελεί στην κοινωνία. Σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, οι παραδοσιακές δυνάμεις της Αριστεράς και της Δεξιάς προτείνουν την διατήρηση του κεντρικού ρόλου του κράτους με μικρή μόνο μεταρρύθμιση των λειτουργιών του, οι νεοφιλελεύθερες δυνάμεις παγκοσμίως προτείνουν την ενδυνάμωση της αγοράς, ενώ οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών,  πιστεύουν ότι η λύση βρίσκεται στην ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών. Για τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών η ποιότητα της δημοκρατίας περνά μέσα από την ανοιχτή και ελεύθερη κοινωνία των πολιτών. Και ο πολίτης που έχει προσωπικότητα και έχει αξία είναι αυτός που δεν ενδιαφέρεται μόνο για τον εαυτό του αλλά ενδιαφέρεται και για τους άλλους, ενδιαφέρεται για το «εμείς». Ανήκει κάπου και φροντίζει για το σύνολο, στο οποίο ανήκει. Αυτό είναι το ζητούμενο και κυρίως είναι το ζητούμενο των επόμενων ετών. Ανοιχτή και ελεύθερη κοινωνία, συμμετοχή, άποψη, έκφραση και προσφορά. Θα πρέπει κάθε φορά να μην βλέπουμε την κοινωνία ως προς το τι θα δώσει σε μας, αλλά να βλέπουμε και το τι εμείς μπορούμε να δώσουμε στην κοινωνία. Με αυτή την ισότιμη σχέση σίγουρα θα πάμε πιο μπροστά. Ο ενεργός πολίτης, όπως τον οραματίζονται οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών, είναι ο υπεύθυνος πολίτης, που είναι ενημερωμένος, ξέρει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του, εκφράζει την άποψή του και συμμετέχει ενεργά στην κοινωνία.

Ο ενεργός πολίτης είναι αυτός που είναι υπεύθυνος απέναντι στον εαυτό του, ενημερώνεται για τα κοινά, προστατεύει το περιβάλλον, διεκδικεί τα δικαιώματά του στο δημόσιο χώρο, σέβεται τη διαφορετικότητα και ενεργεί. Για να είναι όμως κάποιος ενεργός πολίτης, χρειάζεται να είναι ενημερωμένος, χρειάζεται να είναι καταρτισμένος, χρειάζεται να ξέρει πού και πώς να συμμετάσχει. Περισσότερο από όλα όμως χρειάζεται να έχει ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφόρηση για τα θέματα που τον αφορούν. Πληροφόρηση η οποία διευρύνει τις επιλογές του, τον στηρίζει στη λήψη αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα, και προωθεί την ενεργό συμμετοχή του στην κοινωνία σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

πηγή: www.RadioNefeli.com