Άνοια είναι η προοδευτική έκπτωση των γνωσιακών εγκεφαλικών λειτουργιών, που έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της καθημερινής δραστηριότητας του ασθενούς και, μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα οδηγεί, στην ανάγκη για φροντίδα από τρίτους.
Το 10-15% των περιπτώσεων άνοιας αφορoύν σε πολυεμφρακτικού τύπου ή αγγειακή άνοια. Στις περιπτώσεις αυτές, τα νευρικά κύτταρα υποφέρουν από έλλειψη οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών λόγω σκλήρυνσης των αγγείων του εγκεφάλου. Δεν είναι πάντοτε εύκολο να ξεχωρίσουμε την πολυεμφρακτικού τύπου άνοια από τη νόσο του Αλτσχάιμερ, και ορισμένες φορές τα δύο σύνδρομα συνυπάρχουν. Η άνοια εμφανίζεται κατά κύριο λόγο στο δεύτερο μισό της ζωής μας, συχνά μετά την ηλικία των 65 ετών – ορισμένοι ειδικοί θεωρούν ότι είναι «το τίμημα που πληρώνει η κοινωνία μας» για το υψηλότερο προσδόκιμο ζωής.
Η συχνότητα εμφάνισης της άνοιας αυξάνεται με την πρόοδο της ηλικίας: στις ηλικίες 65-69 ετών φτάνει το 2%, αυξάνεται σε 5% στα άτομα 75-79 ετών, και ξεπερνά το 20% στις ηλικίες 85-89 ετών. Ένα στα τρία άτομα άνω των 90 ετών υποφέρει από άνοια.
Στις μέρες μας, η αύξηση του αριθμού των ατόμων της τρίτης ηλικίας έφερε στο προσκήνιο την άνοια, με πιο συχνή μορφή τη νόσο Alzheimer (60% του συνόλου), ως ένα μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα. Οι πάσχοντες από νόσο Alzheimer και άλλες μορφές άνοιας στην Ευρώπη είναι σήμερα 7,3 εκατομμύρια και στην Ελλάδα 160.000. Παγκοσμίως οι ανοϊκοί ασθενείς είναι 35.000.000 και αναμένεται να ξεπεράσουν τα 100 εκατομμύρια μέχρι το 2050. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση η νόσος Alzheimer απορροφά αυτή τη στιγμή το 25% του συνόλου των δαπανών για την Υγεία. Στην νόσο Αλτσχάιμερ, τα εγκεφαλικά κύτταρα υφίστανται αλλοιώσεις και επηρεάζεται η ικανότητά τους να λειτουργήσουν κανονικά. Σταδιακά, αυτά τα εγκεφαλικά κύτταρα τελικά καταστρέφονται. Αυτό συμβαίνει βαθμιαία σε όλο και περισσότερα κύτταρα του εγκεφάλου, κυρίως όσα βρίσκονται στον εγκεφαλικό φλοιό (το εξωτερικό τμήμα του εγκεφάλου). Αυτό είναι το τμήμα του εγκεφάλου που χρησιμοποιούμε για να σκεφτόμαστε.
Έγκυρες, πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι ο έλεγχος των αγγειακών παραγόντων κινδύνου (υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, υπερχοληστερολαιμία, υπερομοκυστεϊναιμία, παχυσαρκία, κάπνισμα), η σωματική άσκηση, η υγιεινή διατροφή με φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς και Ω3 λιπαρά οξέα συντελούν σημαντικά στην πρόληψη της άνοιας. Οι τακτικές αυτές όμως πρέπει να εφαρμόζονται από τη μέση ηλικία, πριν αρχίσει η νευροεκφυλιστική διαδικασία στον εγκέφαλο.
Στα ειδικά Ιατρεία Μνήμης η διάγνωση της νόσου Alzheimer και των άλλων μορφών άνοιας επιτυγχάνεται με βεβαιότητα έως και 95%, συνδυάζοντας τα διαγνωστικά μέσα που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας (προηγμένες απεικονιστικές τεχνικές του εγκεφάλου, βιολογικούς δείκτες στο αίμα και στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, ειδικές νευροψυχολογικές δοκιμασίες). Συνήθως οι ανοϊκοί ασθενείς εξετάζονται από ειδικό γιατρό 3 χρόνια αφού εμφανίσουν τα πρώτα συμπτώματα της νόσου. Η καθυστέρηση αυτή στη διάγνωση και στη θεραπεία έχει αρνητικές επιπτώσεις στην πορεία της νόσου.
Ριζική θεραπεία της νόσου Alzheimer δεν υπάρχει, υπάρχουν όμως σήμερα φάρμακα (αναστολείς ακετυλοχολινεστεράσης, μεμαντίνη) που αναστέλλουν την πρόοδο της νόσου ιδίως αν χορηγηθούν στα αρχικά στάδια. Η τελευταία εξέλιξη στον τομέα της φαρμακευτικής θεραπείας της νόσου Alzheimer είναι το διασπειρόμενο δισκίο δονεπεζίλης που είναι περισσότερο εύχρηστο από τις άλλες μορφές και επιτρέπει καλύτερη συμμόρφωση του ασθενούς. Επιπλέον, οι μη φαρμακευτικές θεραπείες, τα προγράμματα νοητικής ενδυνάμωσης (θεραπεία δι' αναμνήσεων, προσανατολισμός στην πραγματικότητα, ασκήσεις μνήμης και προσοχής) έχουν θεαματικά αποτελέσματα. Τέλος, πολλοί νέοι φαρμακευτικοί θεραπευτικοί παράγοντες βρίσκονται σε φάση κλινικών δοκιμών με ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
Τι λένε οι έρευνες;
1.Η διετής μελέτη σε 168 εθελοντές της τρίτης ηλικίας, υπό τον καθηγητή Ντέηβιντ Σμιθ του τμήματος φαρμακολογίας του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, σε συνεργασία με νορβηγούς ερευνητές, ήταν η μεγαλύτερη μέχρι σήμερα του είδους της διεθνώς και παρουσιάστηκε στο περιοδικό PLoS. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η βιταμίνη Β μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα για την ανακάλυψη ενός τρόπου καθυστέρησης του Αλτσχάιμερ, αλλά τόνισαν ότι χρειάζονται περαιτέρω μεγαλύτερου εύρους έρευνες, προτού οι γιατροί συστήσουν τα συμπληρώματα βιταμίνης Β ως ασφαλή θεραπεία κατά των νευροεκφυλιστικών παθήσεων όπως το Αλτσχάιμερ. Οι ερευνητές μελέτησαν τις περιπτώσεις ηλικιωμένων με ήπια συμπτώματα απώλειας μνήμης και γλωσσικών δυσκολιών (περίπου το 16% των ανθρώπων άνω των 70 ετών διεθνώς έχουν τέτοια προβλήματα), τα οποία δεν μπορούν να εξηγηθούν λόγω φυσιολογικής γήρανσης και πιθανώς αποτελούν πρόδρομα συμπτώματα του Αλτσχάιμερ (σχεδόν οι μισοί αναμένεται να εμφανίσουν Αλτσχάιμερ μέσα σε πέντε χρόνια από την εμφάνιση τέτοιων συμπτωμάτων).
Οι μισοί ηλικιωμένοι έπαιρναν κάθε μέρα βιταμίνη Β (φυλλικό οξύ, Β6 και Β12), ενώ οι άλλοι μισοί ένα εικονικό χάπι ("πλασέμπο"). Οι δόσεις που έπαιρναν, ήσαν 300 φορές μεγαλύτερες από τη συνιστώμενη ημερήσια δόση για την Β12, 15 φορές μεγαλύτερες για το Β6 και τέσσερις φορές μεγαλύτερη για το φυλλικό οξύ. Τόσο στην αρχή της έρευνας, όσο και μετά από δύο χρόνια, μετρήθηκαν με τομογραφίες οι εγκέφαλοι των ατόμων που συμμετείχαν στο πείραμα.
H συρρίκνωση του εγκεφάλου είναι ένα από τα συμπτώματα της ήπιας νοητικής έκπτωσης, που συχνά οδηγεί στην άνοια. Κατά μέσο όρο ο εγκέφαλος συρρικνώνεται με ρυθμό 0,5% ετησίως μετά την ηλικία των 60 ετών, ενώ στα άτομα με μέτρια γνωσιακά/νοητικά προβλήματα η συρρίκνωση είναι διπλάσια και στα άτομα με Αλτσχάιμερ ο ρυθμός φτάνει το 2,5% το χρόνο. Όμως, η μελέτη βρήκε ότι σε όσους έπαιρναν συμπληρώματα βιταμίνης Β, η συρρίκνωση του εγκεφάλου είχε μειωθεί κατά 30% ή και πάνω από 50% σε μερικές περιπτώσεις. Όσοι είχαν πάρει το "πλασέμπο", εμφάνισαν μέση ετήσια εγκεφαλική συρρίκνωση 1,08%, ενώ όσοι είχαν πάρει τη βιταμίνη Β 0,76%.
Ορισμένες από τις βιταμίνες του συμπλέγματος Β (φυλλικό οξύ, Β6, Β12) μειώνουν το επίπεδο μιας ουσίας (ενός αμινοξέος) στο αίμα, της ομοκυστεϊνης, τα υψηλά επίπεδα της οποίας σχετίζονται με ταχύτερη συρρίκνωση του εγκεφάλου και την εκδήλωση Αλτσχάιμερ.
Οι βρετανοί επιστήμονες πιστεύουν ότι είναι ακριβώς η δράση της βιταμίνης Β στην ομοκυστεϊνη που κυρίως εξηγεί την προστατευτική λειτουργία της στους ηλικιωμένους. Όσοι εθελοντές είχαν την περισσότερη ομοκυστεϊνη στο αίμα τους, όταν ξεκίνησε η μελέτη, ήσαν αυτοί που ωφελήθηκαν συγκριτικά περισσότερο, καθώς οι εγκέφαλοί τους συρρικνώθηκαν με τον μισό ρυθμό σε σχέση με όσους είχαν πάρει το εικονικό χάπι.
Ο καθηγητής Σμιθ δήλωσε ότι τα αποτελέσματα της μελέτης ήταν σημαντικότερα από τα αναμενόμενα. "Πρόκειται για ένα δραματικό και εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Υπάρχει μεγαλύτερη επίπτωση (της βιταμίνης Β) από ό,τι οποιοσδήποτε είχε προβλέψει", τόνισε.
Ο Σμιθ όμως συνέστησε στους ηλικιωμένους να μην σπεύσουν να πάρουν τεράστιες δόσεις βιταμίνης Β από μόνοι τους, καθώς οι μακροπρόθεσμες συνέπειες είναι ακόμα άγνωστες. Οι ειδικοί συνιστούν να μην γίνεται λήψη υψηλότερων επιπέδων βιταμίνης Β από τη συνιστώμενη, καθώς οι μεγάλες δόσεις μπορεί να έχουν παρενέργειες.
Οι μισοί ηλικιωμένοι έπαιρναν κάθε μέρα βιταμίνη Β (φυλλικό οξύ, Β6 και Β12), ενώ οι άλλοι μισοί ένα εικονικό χάπι ("πλασέμπο"). Οι δόσεις που έπαιρναν, ήσαν 300 φορές μεγαλύτερες από τη συνιστώμενη ημερήσια δόση για την Β12, 15 φορές μεγαλύτερες για το Β6 και τέσσερις φορές μεγαλύτερη για το φυλλικό οξύ. Τόσο στην αρχή της έρευνας, όσο και μετά από δύο χρόνια, μετρήθηκαν με τομογραφίες οι εγκέφαλοι των ατόμων που συμμετείχαν στο πείραμα.
H συρρίκνωση του εγκεφάλου είναι ένα από τα συμπτώματα της ήπιας νοητικής έκπτωσης, που συχνά οδηγεί στην άνοια. Κατά μέσο όρο ο εγκέφαλος συρρικνώνεται με ρυθμό 0,5% ετησίως μετά την ηλικία των 60 ετών, ενώ στα άτομα με μέτρια γνωσιακά/νοητικά προβλήματα η συρρίκνωση είναι διπλάσια και στα άτομα με Αλτσχάιμερ ο ρυθμός φτάνει το 2,5% το χρόνο. Όμως, η μελέτη βρήκε ότι σε όσους έπαιρναν συμπληρώματα βιταμίνης Β, η συρρίκνωση του εγκεφάλου είχε μειωθεί κατά 30% ή και πάνω από 50% σε μερικές περιπτώσεις. Όσοι είχαν πάρει το "πλασέμπο", εμφάνισαν μέση ετήσια εγκεφαλική συρρίκνωση 1,08%, ενώ όσοι είχαν πάρει τη βιταμίνη Β 0,76%.
Ορισμένες από τις βιταμίνες του συμπλέγματος Β (φυλλικό οξύ, Β6, Β12) μειώνουν το επίπεδο μιας ουσίας (ενός αμινοξέος) στο αίμα, της ομοκυστεϊνης, τα υψηλά επίπεδα της οποίας σχετίζονται με ταχύτερη συρρίκνωση του εγκεφάλου και την εκδήλωση Αλτσχάιμερ.
Οι βρετανοί επιστήμονες πιστεύουν ότι είναι ακριβώς η δράση της βιταμίνης Β στην ομοκυστεϊνη που κυρίως εξηγεί την προστατευτική λειτουργία της στους ηλικιωμένους. Όσοι εθελοντές είχαν την περισσότερη ομοκυστεϊνη στο αίμα τους, όταν ξεκίνησε η μελέτη, ήσαν αυτοί που ωφελήθηκαν συγκριτικά περισσότερο, καθώς οι εγκέφαλοί τους συρρικνώθηκαν με τον μισό ρυθμό σε σχέση με όσους είχαν πάρει το εικονικό χάπι.
Ο καθηγητής Σμιθ δήλωσε ότι τα αποτελέσματα της μελέτης ήταν σημαντικότερα από τα αναμενόμενα. "Πρόκειται για ένα δραματικό και εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Υπάρχει μεγαλύτερη επίπτωση (της βιταμίνης Β) από ό,τι οποιοσδήποτε είχε προβλέψει", τόνισε.
Ο Σμιθ όμως συνέστησε στους ηλικιωμένους να μην σπεύσουν να πάρουν τεράστιες δόσεις βιταμίνης Β από μόνοι τους, καθώς οι μακροπρόθεσμες συνέπειες είναι ακόμα άγνωστες. Οι ειδικοί συνιστούν να μην γίνεται λήψη υψηλότερων επιπέδων βιταμίνης Β από τη συνιστώμενη, καθώς οι μεγάλες δόσεις μπορεί να έχουν παρενέργειες.
2.Η καταπολέμηση του διαβήτη και της κατάθλιψης από τη μια και η αύξηση του μορφωτικού επιπέδου και της κατανάλωσης φρούτων-λαχανικών από την άλλη, είναι οι παράγοντες-κλειδιά για την μείωση των περιστατικών άνοιας στους ηλικιωμένους, σύμφωνα με μια νέα γαλλο-βρετανική επιστημονική έρευνα.
Η έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο βρετανικό ιατρικό περιοδικό "British Medical Journal", σύμφωνα με το BBC, δείχνει ότι πέρα από άλλους γνωστούς παράγοντες που παίζουν ρόλο στην εμφάνιση της άνοιας (παχυσαρκία, υψηλή πίεση, αυξημένη χοληστερίνη), μπορούν να υπάρξουν συγκεκριμένοι τομείς-κλειδιά όπου πρέπει να εστιαστεί η προσοχή τόσο των ειδικών όσο και των ίδιων των ηλικιωμένων για την καταπολέμηση της γεροντικής άνοιας.
Η μελέτη ανέλυσε επί επτά χρόνια τις περιπτώσεις 1.400 ατόμων άνω των 65 ετών. Υπολογίστηκε ότι η εξάλειψη του διαβήτη και της κατάθλιψης και η αύξηση της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών οδηγεί σε μείωση 21% στις νέες περιπτώσεις άνοιας. Η αυξημένη μόρφωση μειώνει επίσης κατά 18% τα περιστατικά άνοιας, ενώ αντίθετα η αφαίρεση ενός γονιδίου που είναι γνωστό ότι συνδέεται με την άνοια, μειώνει τα περιστατικά άνοιας μόνο κατά 7%.
Οι ερευνητές συμπέραναν ότι η έγκαιρη διάγνωση του διαβήτη και της κατάθλιψης είναι πολύ χρήσιμες για την μείωση της άνοιας, καθώς επίσης η ενθάρρυνση των ηλικιωμένων να μην σταματούν να μορφώνονται και να εκπαιδεύονται και, παράλληλα, να τρώνε πολλά φρούτα και λαχανικά. Η ακριβής αιτία της άνοιας παραμένει άγνωστη ακόμα.
Η μελέτη ανέλυσε επί επτά χρόνια τις περιπτώσεις 1.400 ατόμων άνω των 65 ετών. Υπολογίστηκε ότι η εξάλειψη του διαβήτη και της κατάθλιψης και η αύξηση της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών οδηγεί σε μείωση 21% στις νέες περιπτώσεις άνοιας. Η αυξημένη μόρφωση μειώνει επίσης κατά 18% τα περιστατικά άνοιας, ενώ αντίθετα η αφαίρεση ενός γονιδίου που είναι γνωστό ότι συνδέεται με την άνοια, μειώνει τα περιστατικά άνοιας μόνο κατά 7%.
Οι ερευνητές συμπέραναν ότι η έγκαιρη διάγνωση του διαβήτη και της κατάθλιψης είναι πολύ χρήσιμες για την μείωση της άνοιας, καθώς επίσης η ενθάρρυνση των ηλικιωμένων να μην σταματούν να μορφώνονται και να εκπαιδεύονται και, παράλληλα, να τρώνε πολλά φρούτα και λαχανικά. Η ακριβής αιτία της άνοιας παραμένει άγνωστη ακόμα.
Η ολιστική προσέγγιση
Οι επαγγελµατίες υγείας που ασχολούνται µε την άνοια δεν ταυτίζουν τον ασθενή µε τα παθολογικά ευρήµατα µιας αξονικής τοµογραφίας ή µε τη χαµηλή επίδοση σε ένα τεστ µνήµης. Αντίθετα, υιοθετούν ολιστική προσέγγιση και είναι σε θέση να παρέχουν βοήθεια σε επίπεδο όχι µόνο βιολογικό, αλλά παράλληλα ψυχολογικό και κοινωνικό. Κανένας ανοϊκός ασθενής δεν είναι ίδιος µε κάποιον άλλο. Η άνοια επιδρά στο σώµα, στο πνεύµα, στην ψυχή και στην οικογένεια κάθε ασθενούς µε τρόπο τελείως διαφορετικό, κάνοντας απαραίτητη την παροχή προσωποκεντρικής και εξατοµικευµένης θεραπείας. Οι µη φαρµακευτικές παρεµβάσεις στην άνοια έρχονται να ενισχύσουν το θεραπευτικό αποτέλεσµα των διαθέσιµων φαρµάκων και έχουν το πλεονέκτηµα ότι είναι ελεύθερες παρενεργειών και ιδιαίτερα ευέλικτες, γιατί προσαρµόζονται στις ανάγκες κάθε ασθενή. Πραγµατοποιούνται µε τη µορφή ατοµικών ή οµαδικών προγραµµάτων που συνδυάζουν µία ή και περισσότερες παρεµβάσεις.
Εφαρµόζονται µε επιτυχία σε ασθενείς που πάσχουν από διαφορετικά είδη άνοιας και, κυρίως, διαφοροποιούνται σε επίπεδο στόχων, µέσων και µορφής ανάλογα µε το στάδιο της νόσου στο οποίο βρίσκεται κάθε ασθενής. Στην Ελλάδα τέτοιου είδους παρεµβάσεις πραγµατοποιούνται κυρίως στα Κέντρα Ηµερήσιας Φροντίδας Ανοϊκών Ασθενών που λειτουργούν υπό την αιγίδα των Εταιρειών Αλτσχάιµερ.
Οι πιο διαδεδοµένες από τις µη φαρµακευτικές παρεµβάσεις είναι οι εξής:
- Νοητική ενδυνάµωση
- Λογοθεραπεία
- Εργοθεραπεία
- Ψυχοθεραπεία
- Θεραπεία πρόκλησης ευχάριστων αναµνήσεων
- Θεραπείες τέχνης
- Φυσικοθεραπεία
- Γυµναστική
Είναι η Άνοια Alzheimer κληρονομική;
Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε σήμερα, η μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων άνοιας Aλτσχάιμερ δεν είναι κληρονομικής μορφής.
Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε σήμερα, η μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων άνοιας Aλτσχάιμερ δεν είναι κληρονομικής μορφής.
Πρόσφατα ανακαλύφθηκαν κάποια γονίδια τα οποία σχετίζονται με την νόσο. Ωστόσο, η ύπαρξη τους δεν συνεπάγεται εμφάνιση της νόσου, απλώς αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης της. Δεν συνιστάται κανένας προληπτικός έλεγχος.
Υπάρχει ένας εξαιρετικά περιορισμένος αριθμός οικογενειών, όπου η εμφάνιση της άνοιας Aλτσχάιμερ αποτελεί μια κυρίαρχη γενετική εκδήλωση.
Πώς εκδηλώνεται η νόσος Alzheimer;Τα πρώτα συμπτώματα της νόσου μπορεί να είναι τόσο ήπια ώστε να περνούν απαρατήρητα τόσο από τον ίδιο τον ασθενή όσο και από την οικογένεια του.
Αρχικά, το άτομο δυσκολεύεται να ανακαλέσει στη μνήμη πρόσφατα γεγονότα. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, τα συμπτώματα γίνονται όλο και πιό εμφανή ενώ αρχίζουν να διαταράσσονται οι καθημερινές ασχολίες του ατόμου. Προειδοποιητικά σημάδια μιας τέτοιας εξέλιξης, μπορεί να είναι η εμφάνιση δύο ή περισσoτέρων από τα ακόλουθα συμπτώματα:
Αρχικά, το άτομο δυσκολεύεται να ανακαλέσει στη μνήμη πρόσφατα γεγονότα. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, τα συμπτώματα γίνονται όλο και πιό εμφανή ενώ αρχίζουν να διαταράσσονται οι καθημερινές ασχολίες του ατόμου. Προειδοποιητικά σημάδια μιας τέτοιας εξέλιξης, μπορεί να είναι η εμφάνιση δύο ή περισσoτέρων από τα ακόλουθα συμπτώματα:
1.Επιδείνωση της μνήμης που επηρεάζει επαγγελματικές ή κοινωνικές δεξιότητες (αρκετά άτομα, για να βοηθήσουν τον εαυτό τους, έχουν την τάση να κάνουν αλλεπάλληλες λίστες καθημερινών ενεργειών και να αφήνουν σημειώματα στον εαυτό τους ακόμη και για αυτονόητα πράγματα).
2.Προβλήματα στη ομιλία (ψάχνει να βρει τις σωστές λέξεις).
3.Απώλεια προσανατολισμού σε γνωστό χώρο
4.Λαθεμένη τοποθέτηση αντικειμένων.
5.Προβλήματα στην "αφηρημένη σκέψη". Πτωχή κρίση.
6.Αλλαγές στη διάθεση, τη συμπεριφορά.
7.Μεταβολές της προσωπικότητας.
2.Προβλήματα στη ομιλία (ψάχνει να βρει τις σωστές λέξεις).
3.Απώλεια προσανατολισμού σε γνωστό χώρο
4.Λαθεμένη τοποθέτηση αντικειμένων.
5.Προβλήματα στην "αφηρημένη σκέψη". Πτωχή κρίση.
6.Αλλαγές στη διάθεση, τη συμπεριφορά.
7.Μεταβολές της προσωπικότητας.
Στα προχωρημένα στάδια της νόσου, ο ασθενής χάνει την αυτονομία του: αδυνατεί να εκτελέσει απλές δραστηριότητες της καθημερινής ζωής (ντύσιμο, καθαριότητα κ.λπ.). Η φροντίδα ενός ασθενούς με προχωρημένη άνοια επιβαρύνει σοβαρά τον οικογενειακό του περίγυρο και ιδιαίτερα τα άτομα που την έχουν επωμιστεί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου